LIBERALNO OBRAZOVANJE U RENESANSI

Firenca je tradicionalno igrala vodeću ulogu među italijanskim gradovima-državama. Uspostavljanjem Velikog vojvodstva u šesnaestom vijeku toskanska država je izronila na političku scenu Evrope, pojavljujući se pod okriljem dinastije Medičija kao uzor moderne državne uprave. U pogledu umjetničke teorije i proizvodnje, grad je već odavno bio priznat kao vodeći italijanski centar. Vojvode porodice Mediči su sproveli mjeru bez presedana u istoriji umjetničkog pokroviteljstva — državno sponzorisanje akademije za slikarstvo, vajarstvo i arhitekturu — s ciljem da se održi ova toskanska tradicija umjetničke nadmoći koja bi, kako su se nadali, istakla hegemoniju toskanske države. 

Bratstvo i Akademija crtanja (Compagnia ed Accademia del Disegno) osmišljena je 1560-ih godina sa dva različita, ali međusubno povezana ogranka: kao vjersko bratstvo i udruženje za umjetnosti crtanja i komponovanja — slikarstvo, vajarstvo i arhitekturu. Njeni osnivači su ove umjetnosti promovisali kao liberalne aktivnosti intelekta podržavajući jedinstvo solidne teorije i dobre prakse ističući razliku od čisto mehaničkih umjetnosti ili zanata, koje se učilo isključivo kroz praksu. Grupa umjetnika, humanista i crkvenjaka sastavila je statut i smjernice za ovu jedinstvenu organizaciju koja je kao zvanični organ medičijevske države osnovana 1563. godine. Inicijativa je potekla od Đorđa Vazarija, Kozimo I Mediči je bio osnivač i upravnik, a Mikelanđelo je proglašen za njenog počasnog direktora, kao Otac i Učitelj sve tri velike umjetnosti — slikarstva, vajarstva i arhitekture.  

Galerija današnje Akademije u Firenci (pedesete ili šesdesete prošlog vijeka)

Tokom 1570-ih organizacija je preuzela funkcije profesionalnih udruženja kojima su njeni članovi tradicionalno pripadali: slikari Arte dei Medici e Speziali, a vajari i arhitekte Università dei Fabbricanti. Godine 1584. Akademija je zvanično postala università, kontrolišući sve što je bilo u vezi sa umjetničkom proizvodnjom; njena nadležnost je obuhvatala cijelu toskansku državu. Jedno upravno tijelo rukovodilo je svim poslovima ove trodijelne institucije, a službenicima su date privilegije i beneficije koje su uživali i službenici drugih državnih organa. 

Nastavni plan Akademije 

Nastavni plan Akademije je bio zamišljen kao progresivni niz studija, polazeći od osnovnih nauka i vježbi, zatim prelazeći na srodne discipline i aktivnosti, spajajući teoriju i praksu u idealno jedinstvo za liberalnog umjetnika. U vrijeme renesanse matematika je bila prepoznata kao temelj znanja, kao sredstvo za racionalizaciju spoljašnjeg svijeta. Studije su stoga počinjale matematikom, da bi se umjetniku pružio konceptualni ključ za razumijevanje svijeta oko sebe. Zatim je slijedila anatomija, pošto su firentinski umjetnici bili prvenstveno zaokupljeni ljudskom figurom, dopunjena crtanjem po živom modelu. Nakon anatomije dolazila je prirodna filozofija, zajedno sa proučavanjem neživih oblika poput draperije. Konačni cilj ovog obuhvatnog obrazovanje bio je komponovanje istorijskih slika. 

Madonna del Libro (Bogorodica s knjigom), Jakopo Pontormo

Znanje jedne oblasti uslovljavalo je razumijevanje naredne a ukupno je predstavljalo jednu skladnu umjetničku teoriju. Iako je njena kodifikacija unutar institucionalnog okvira bila bez presedana, ovakva umjetnička teorija nije bila isključivo vlasništvo Akademije, već je proizašla iz uspostavljenih renesansnih tradicija. Mnoge ideje potiču iz humanističkih djela Leona Batiste Albertija, koja su bila naširoko čitana i duboko uticajna u Firenci šesnaestog vijeka. Pred kraj vijeka, neobjavljeni rukopisi Leonardove umjetničke teorije počeli su da kruže Firencom i oni su, takođe, imali odlučujući — mada nešto kasniji — uticaj na obrazovni program Akademije.

Matematika 

Akademija je prepoznavala matematiku kao osnovu umjetničke teorije i prakse. U pismu iz 1591. godine upućenom svom bratu u Đenovu, slikar Đovani Batista Pađi (Giovanni Battista Paggi) sumirao je nastavni plan Akademije, potvđujući Albertijevo načelo da teorija počinje od prvih principa, što je za umjetnosti „disegna” značilo matematičke nauke. Tvrdio je da se savremena umjetnička teorija zasniva djelimično na aritmetici, a djelimično na geometriji, „naukama ili matematičkim umjetnostima, iz kojih se izvode perspektiva i simetrija”. Iz matematičkih umjetnosti, umjetnik bi crpio znanje o perspektivi i simetriji. Ovo znanje je bilo nužno za renesansnog umjetnika, čiji je cilj da kroz oblike prirode otkriva mudrost i istinu prirode i da ih prikaže u uvjerljivim predstavama. Proučavanje tih nauka oblikovalo je umjetnikov um i oko da razumije matematičke odnose koji strukturiraju prirodni svijet oko njega. Albertijevski duh Pađijeve izjave je očigledan: empirijsko proučavanje prirode bilo je važno, ali nije moglo poslužiti umjetniku bez konceptualne osnove u matematičkim principima. Iako je Pađi o aritmetici i geometriji govorio u kontekstu teorije, izučavanje matematike imalo je i praktične koristi, jer je trebalo izvježbati ruku, a ne samo um i oko. Strogo crtanje trodimenzionalnih oblika, kao što su pravilni i nepravilni poliedri, prema pravilima geometrije, predstavljalo je osnovne vježbe za razvijanje vještine ruke. Pored teorijskih i praktičnih ciljeva, smatralo se da izučavanje matematike razvija uravnoteženi sud u djelovanju i mišljenju, a takav sud je osobina koju su umjetnici trebali da njeguju u svom novom, liberalnom i samim tim plemenitijem statusu. Matematika je, dakle, predstavljala kamen temeljac nastavnog plana Akademije. 

Nastava matematike na Akademiji je oblikovana po uzoru na univerzitetsku praksu u renesansi, koja se sastojala od čitanja i komentarisanja autoritativnih tekstova. Umjetnici Akademije u početku su sami preuzimali ovu odgovornost. Statut o osnivanju organizacije iz januara 1563. godine predviđao je godišnji izbor trojice gostujućih predavača iz redova članova Akademije. Njihova predavanja su bila besplatna, a jedan od njih je bio zadužen da čita Euklida, Vitruvija i druge autore matematičkih tekstova („...et ci sia uno di loro chi legga Euclide, Vitruvio e l’altre mathematiche…”). Iako nema tačnih podataka o izboru tih predavača, nema razloga da se sumnja da su takvi izbori zaista sprovođeni i da su izabrani ispunjavali svoje dužnosti. Vođenje evidencije u Akademiji bilo je takvo da se neformalni dogovori koji nisu uključivali troškove (kao što su plate) uglavnom nisu bilježili. Rotirajuće funkcije sposobnih članova Akademije na mjestu instruktora matematike spadale bi u ovu kategoriju. Ulaganje vremena i energije u nastavu bez naknade vjerovatno ne bi obeshrabrilo članove Akademije. Iako su bili poslovni ljudi sa zahtjevnim profesionalnim obavezama, smatrali su nastavu znakom mudrosti i prihvatali su tu odgovornost ne samo kao dužnost, već i kao dokaz svoje mudrosti koji bi im donio čast i poštovanje. 

Međutim, nije prošlo mnogo vremena prije nego što je Akademija ocijenila da su ovakva rješenja neodgovarajuća, pa je već 1569. godine počela da angažuje profesionalne matematičare izvan institucije da drže formalna predavanja iz svojih oblasti. 

Prvi od ovih profesionalnih instruktora bio je Pjetro Antonio Kataldi (Pietro Antonio Cataldi), poznati bolonjski matematičar čija je slavna univerzitetska karijera počela predavačkom dužnošću na Akademiji. Kataldi je dokumentovan kao Akademijin plaćeni predavač Euklidske geometrije od novembra 1569. do septembra 1570. godine. Predavao je svake nedjelje, uveče poslije večernje službe, i bio je plaćen sedam lira (jedan skudo) mjesečno. To je bilo otprilike jednako jednoj šestini plate prosječnog univerzitetskog profesora matematike. Akademija je bila svjesna tog nesklada i bilježila je da je plata bila simboličan izraz visokog poštovanja koje su gajili prema Kataldiju kao učenom čovjeku nauke. Takođe je zabilježeno da je uveden vanredni porez za članove Akademije kako bi se djelimično pokrili troškovi njegove plate, kao i mjesečne isplate koje je primao. Dokumenti, međutim, ne pružaju nikakve podatke o sadržaju ili prirodi njegovih predavanja. Mjesečni unosi o Kataldiju prestaju u septembru 1570. godine, što možemo smatrati krajem njegovog angažmana u Akademiji. 

Nakon odlaska Kataldija 1570. godine, vjerovatno je Ignacio Danti počeo da predaje matematiku na Akademiji. Dominikanski monah i kosmograf izuzetnog talenta, Danti je takođe bio i praktičar u umetnosti, kao i aktivan član Akademije — dvije činjenice koje se uglavnom zanemaruju u literaturi. Njegov brat bio je vajar i akademik Vinčenco Danti (Vincenzo Danti), čiji spisi ukazuju na njegovo sopstveno učešće u oblikovanju skladnog nastavnog programa. Iako nema čvrstih dokumentarnih tragova, postoje dokazi koji ukazuju da je Danti predavao geometriju, perspektivu i geografiju u Akademiji od 1570. do 1574. godine, kada je smrt njegovog zaštitnika Kozima I de’ Medičija uzrokovala njegov iznenadan odlazak iz Firence. 

Tokom svojih poslјednjih godina u Firenci, Danti je objavio djela koja upućuju na njegovu aktivnu nastavnu ulogu u Akademiji. Među njima je izdanje Sfere svete šume (Sacrobosco Sfera) koje je 1571. godine objavila štamparija Đunti (Giunti) — revizija prevoda ovog djela koji je prvobitno napisao njegov deda. Tu su i La prospettiva e la specularia di Euclide (Perspektiva i ispitivanje/istraživanje Euklida), koje je Đunti objavio zajedno sa Perspektivom (Prospettiva) Eliodora Lariseja (Eliodoro Larisseo) 1575. godine, kao i planirana publikacija prevoda Ptolomejeve Geografije i drugih djela ovog antičkog astronoma. Ove publikacije su u kontekstu Dantijeve aktivnosti na Univerzitetu u Firenci, gde je 1571. godine osnovana posebna katedra za njega kao matematičara. Takođe je sugerisano da su to bili udžbenici ili bilješke iz njegovih univerzitetskih kurseva, iako njihova publikacija na narodnom jeziku (italijanskom) isključuje mogućnost da su služili kao univerzitetski tekstovi. 

Razumnije je svrstati ih u kontekst Akademije, gdje su se promovisala narodna izdanja autoritativnih djela iz ovih oblasti. Naime, izdanje Euklida iz 1575. godine sadrži jasan dokaz o tome da je bilo namjenjeno akademskoj publici — posvetu jednoj akademiji umjetnika. Ta akademija nije bila ona u Firenci, već Accademia del Disegno u Peruđi, osnovana 1573. godine u Dantijevom rodnom gradu, po uzoru na firentinsku Akademiju. I Ignacio i njegov brat Vinčenco bili su članovi obe akademije. Vjerovatno je da je tekst posvećen akademicima u Peruđi bio zasnovan na bilješkama koje je Danti koristio za predavanja u Akademiji u Firenci. Posveta u štampanom izdanju i upotreba narodnog jezika ukazuju na njegovo porijeklo iz akademske, a ne univerzitetske tradicije. Ovo vjerovatno postavlja Dantija kao predavača u Akademiji neposredno nakon Kataldija i do njegovog  odlaska iz Firence 1574. godine. 

Ipak, ostaje nejasno ko je predavao matematiku u Akademiji od 1570. do kasnih 1580-ih godina; dokumenti ne sadrže imena spoljnih predavača koji bi bili posebno angažovani za tu svrhu. Moguće je da su članovi Akademije ponovo preuzeli staru praksu zajedničkog i dobrovoljnog podučavanja.

Pred kraj 1570-ih godina Federigo Cukaro (Federigo Zuccaro) je sastavio niz smjernica sa ciljem da oživi obrazovni program i, između ostalog, pozvao na ponovno uvođenje nastave matematike. On je tadašnji program opisao kao zastario („transandato”) u tom pogledu. Zaista, čini se da je privremeno bio prekinut, pa je Cukaru povjereno da predloži načine na koje bi se studije mogle „ponovo postaviti na noge“ („rimettere in piede li studii”). Prema njegovim riječima, nastava bi bila povjerena onim članovima Akademije koji su najvještiji u toj oblasti, što predstavlja ponavljanje odredbi iz osnivačkog statuta. Učestalost predavanja bila bi prepuštena volji i procjeni samih predavača, ali je Cukaro naglasio da ne bi trebalo da prođe nijedan zvanični sastanak (koji se održavao druge nedelje svakog mjeseca) bez „neke korisne i lijepe rasprave” („qualche utile, et bel ragionamento”). Takođe je isticao da se ne zapostavi nauka o perspektivi, jer je ona ključna za razumijevanje skraćenja figura i kompozicije iluzionističkog prostora. 

Iako Cukarove preporuke potiču iz kasnih 1570-ih, tek krajem 1580-ih godina Akademija daje jasan znak da obnavlja svoju posvećenost nastavi matematike. Knjigovodstveni zapisi i drugi dokumenti otkrivaju da su organizaciona sredstva bila uložena u namještaj i opremu potrebnu za formalno izvođenje nastave iz matematičkih nauka. Iako je ulaganje bilo skromno (ne više od 140 lira), ono je predstavljalo relativno značajan dio budžeta Akademije i stoga se mora tumačiti kao ozbiljna finansijska posvećenost nastavku obrazovanja u ovoj disciplini. 

Među predmetima koje je Akademija kupila bili su profesorska cattedra (govornica) sa malim prenosivim stepenicama, klupe i stolovi za učenike, ramovi, platna i đeso (gesso), korišćeni kao „školske table” za crtanje geometrijskih figura i perspektivnih dijagrama, lenjiri i šestari od drveta i gvožđa za konstrukciju tih figura, šestari od mesinga za potrebe predavača, kao i jedan armadio (stojeći ormar), koji se nalazio iza profesorske govornice (vjerovatno i pričvršćen za nju). Platna razapeta na ramove i preparirana đesom kačena su za spoljne panele ormara, dok su lenjiri, šestari i druga oprema vjerovatno bili smješteni unutra kada nisu u upotrebi. Kupljeno je i više brava i ključeva za ormar, što sugeriše da je Akademija vodila računa o sigurnosti opreme koja se u njemu čuvala. Pored lenjira i šestara, koje nije bilo tako skupo zamijeniti, moguće je da su se u zaključanom ormaru čuvale i dragocjene bilješke, rukopisi, pa čak i štampane knjige koje su korišćene u nastavi. 

Nakon što je izvršena početna investicija u krupni nameštaj i osnovnu opremu, troškovi su se nastavili redovno, ali su bili znatno smanjeni. Osim dodataka kupljenih za profesorsku katedru 1596. godine, koji su služili za postavljanje dva globusa korišćena u nastavi geografije i astronomije, zabilježeni troškovi su se ograničili na zamjenu jeftine opreme i plaćanje povremenih manjih računa za grijanje i osvjetljenje učionice. Ovi troškovi su se nastavili kroz 1590-e i ušli u naredni vijek. 

Pored ulaganja u namještaj i opremu, Akademija je ponovo angažovala kvalifikovane instruktore matematike koji su redovno predavali u svojim oblastima specijalizacije. Tokom 1590-ih, ovi stručnjaci su bili plaćeni matematičari i kosmografi na velikoj vojvodskoj dvoru; nisu dobijali platu od same organizacije, već su bili nagrađivani u naturi. Prvi među njima bio je Ostilio Riči (Ostilio Ricci), koji nikada nije vodio univerzitetsku katedru, ali je imao značajno nastavničko iskustvo kao „učitelj matematike” (Maestro di Matematica) na dvoru Medičija. Tokom 1580-ih predavao je Euklidovu geometriju paževima dvora tokom njihovih zimskih boravaka u Pizi. Njegova predavanja su vjerovatno bila relativno javna, jer ih je mladi Galilej često pohađao dok je studirao medicinu na Univerzitetu u Pizi. Takođe, kasnih 1580-ih Riči je predavao perspektivu i nauku o mjerenju (djelimično na osnovu Alberitijevih tekstova) Don Đovaniju Medičiju u kući umjetnika Bernarda Buontalentija. Njegova predavanja su pohađali Don Đovani, Lodoviko Kardi da Čigoli (jedan od najistaknutijih firentinskih umjetnika kasnog 16. i ranog 17. veka), Bernardin Pokeči i vjerovatno još neki umjetnici. 

Prisutnost tih umetnika u Buontalentijevoj školi pojačava utisak da je Akademijin program matematičke nastave izgubio zamah tokom 1580-ih. Problem je riješen 1589. godine kada je Akademija predstavila Ričija kao svog predavača matematike. Dokumenta sugerišu da je nastavio s ovom ulogom sve do svoje smrti 1602. godine. Iako nije sigurno kada se tačno pridružio, Riči je postao član Akademije (iako sam nije bio umjetnik) i izabran je za najviši akademski čin u februaru 1593, najmanje tri godine nakon što je počeo da predaje u organizaciji. 

Riči nije dobijao platu od Akademije. Mediči su bili pokrovitelji i zaštitnici organizacije, pa su ta predavanja možda predstavljala jednu od obaveza koje je Riči imao kao plaćeni član dvora. Njegovo članstvo u Akademiji takođe može objasniti izostanak plate, iako nije poznato da li je već bio član kada je angažovan za nastavu 1589. godine. Pošto nije bio umjetnik, članstvo mu je možda dato tek nakon što je preuzeo dužnost instruktora, kao znak poštovanja ili, kao nadoknada za njegov rad. 

Čak i bez plate, Riči je bio nagrađen od strane Akademije. Krajem jeseni 1590. godine, poklonjena mu je slika koju je naslikao jedan  „giovani” (mladi član) za godišnje takmičenje povodom praznika Svetog Luke. Slika je prikazivala Bičevanje Hrista, a naslikao ju je mladi slikar iz radionice Pasinjano (Passingnano), poznat samo kao Stađo (Stagio). Poklon je bio uručen kao priznanje za Ričijeve napore u Akademiji („…per achanto di sue fatiche del legere…”). Slika vjerovatno nije vrijedila više od 50 lira, ali je poklon bio značajan gest zahvalnosti i časti. Pored toga, zajedno s upravnicima, Riči je od organizacije redovno dobijao manje količine vina, bibera i hljeba. 

Tokom Ričijevog mandata 1590-ih, kosmograf Antonio Santuči de le Pomaranče (Antonio Santucci delle Pomarance) je počeo paralelno da predaje u Akademiji. Santuči je bio profesionalno povezan s dvorom Ferdinanda I Medičija tokom većeg dijela života, a početkom 17. vijeka držao je i univerzitetsku katedru za matematiku u Pizi. Poput Dantija, bio je zainteresovan za strukturu i mapiranje svemira, te je bio angažovan da kombinuje naučna znanja s vještom rukom, izrađujući instrumente za mjerenje Zemlje i posmatranje i crtanje nebeskog svoda. Bio je dio rastuće zajednice koja je spajala zanat s naukom, a najpoznatiji je po konstrukciji i dekoraciji dvije Ptolemejeve armilarne sfere — prelijepo izrađenih instrumenata koje su naručili njegovi pokrovitelji Medičiji. 

Kada je tačno Santuči počeo da predaje u Akademiji nije moguće tačno utvrditi, ali rukopis koji je napisao 1593. godine sugeriše da je tada mogao započeti svoj rad. Tekst je u suštini praktični priručnik o upotrebi različitih mjernih instrumenata iz Grand Ducal Guardaroba, a prate ga predivne ilustracije u tušu i peru. Tekst je opisan kao umjetničko djelo, prvenstveno zbog izuzetnog kvaliteta crteža, koje je sam Santuči izradio. Vrlo je vjerovatno, kao što je nedavno sugerisao Tomas Setl (Thomas Settle), da ovaj tekst predstavlja Santučijev doprinos nastavnim aktivnostima — po svoj prilici u okviru Akademije. Rukopis je pisan italijanskim jezikom i bavi se vrstom materijala koji bismo povezali s Akademijom. Ipak, ovo ostaje otvoreno pitanje, kao i tačan datum početka njegovog predavačkog angažmana. 

Jedan zapis iz inventara imovine Akademije, iz septembra 1595. godine, pouzdano postavlja Santučija u Akademiju sredinom decenije. Zapis navodi da su za profesorsku katedru nabavljeni dodaci koji su služili za postavljanje sfernih lopti, odnosno globusa, kada je Santuči („...M. Antonio dalle pome arance…”) držao predavanja u Akademiji. Fraza „…quando legge…” sugeriše da su se njegova predavanja tada odvijala s određenom redovnošću. Pomoću dva globusa postavljena na dodatke katedri, Santuči je bez sumnje predavao geografiju i astronomiju, odnosno kosmografiju; zemaljski i nebeski globusi bili su nezaobilazna nastavna sredstva u ovim naukama. 

Prisustvo ne jednog, već dva profesionalna instruktora (Ričija i Santučija) tokom 1590-ih godina, sa specijalizacijama u različitim granama matematike, ukazuje na skromno, ali značajnu posvećenost Akademije matematičkoj nastavi još od vremena njenog osnivanja. Uz stalni naglasak na važnost matematike u obrazovanju umjetnika, Akademija je održavala snažan program matematičke nastave tokom sedamnaestog vijeka, šireći njegov obim kako bi obuhvatio više primjenjenih ili praktičnih oblasti (onih koje se oslanjaju na čistu matematiku, kao što su aritmetika i geometrija). Program je bio toliko ugledan, a nastava toliko kompetentna, da je 1639. godine veliki vojvoda Ferdinando II obnovio staru katedru za matematiku na Univerzitetu u Firenci i trajno je prebacio u sjedište Akademije, gdje su se javna predavanja držala dva puta nedjeljno pod zajedničkim pokroviteljstvom Univerziteta i Akademije. Arhitekta i matematičar Đovani Kokapani, koji je u to vrijeme predavao na Akademiji, prvi je zauzeo ovu katedru; prema riječima Baldinučija, predavao je teorijsku i praktičnu geometriju, perspektivu, nauku o mjerenju, civilnu i vojnu arhitekturu, kao i kartografiju, između ostalog. Katedru su zatim tokom 1640-ih sukcesivno držali slikar i arhitekta Bačo del Bjanko, matematičar Evanđelista Toričeli (čiji se mandat možda kratko poklapao sa Bačovim), a konačno i Vinčenco Vivijani, učenik Galileja, koji je, osim tokom posljednjih sedamnaest godina života, ovu katedru držao sve do smrti 1703. godine. Baldinuči nam kaže da su ovi ljudi, koje su birali članovi Akademije, dobijali pristojne plate za svoj rad. 

Ova dokumentacija jasno potvrđuje trajnu posvećenost Akademije podučavanju matematike, koja je činila kamen temeljac njenog nastavnog programa. Empirijsko proučavanje prirode takođe je bilo važno, ali je renesansna vizija apstrahovana u skladu sa principima geometrije; samo istrenirano oko i um mogli su prepoznati matematičku strukturu prirodnog svijeta, koju je potom vješta ruka mogla prevesti u bilo koji umjetnički medijum. U tome leži srž ovog suštinski albertijevskog razumijevanja umjetnosti. 

Anatomija i crtanje po živom modelu 

Iako je matematika obezbjeđivala teorijske osnove za umjetnosti „disegna”, obrazovni program Akademije nije bio ograničen isključivo na matematiku. Anatomija i crtanje po modelu, koje su smatrane komplementarnim oblastima učenja, činile su sljedeću fazu kurikuluma, naročito za slikare i vajare. Govorni i pisani jezik mogli su ubjeđivati putem elokventnog izraza, dakle putem vještine govorništva, ali izvajane figure ili one prikazane u istorijskom slikarstvu morale su govoriti oku, svojim unutrašnjim mislima i strastima (affetti dell'animo) koje su morale biti jasno vidljive. Uvjerljiv prikaz ljudskog tijela je stoga bio od najveće važnosti za umjetnika. Program Akademije, prethodno zasnovan na preporukama Albertija a kasnije ojačan Leonardovim uputstvima, bio je osmišljen upravo imajući ovo u vidu. Alberti je pozivao umjetnike da sistematski proučavaju ljudsku anatomiju, fokusirajući se na dijelove tijela odgovorne za kretanje. Proučavanje koštane strukture i mišićnog sistema, trebalo je da ide postupnim redom; ovi anatomski elementi, iako unutrašnji, morali su biti savladani pored spoljašnjih površinskih karakteristika koje su se izučavale na časovima crtanja po živom modelu. Umjesto da se samo posmatraju kao vizuelni elementi, trebalo ih je razumjeti u njihovim pojedinačnim oblicima i funkcijama, kao i u međusobnim proporcionalnim i funkcionalnim odnosima, kako bi umjetnik mogao u potpunosti da shvati mehaniku pokreta i kretanja. Iako su firentinski umjetnici imali izuzetnu tradiciju u anatomskim seciranjima unutar svoje zajednice, interesovanje za ovu nauku naročito se intenziviralo nakon Mikelanđela. Postojalo je rasprostranjeno uvjerenje da savršenstvo umjetnosti božanstvenog Mikelanđela — umjetnosti koja je slavila uzvišeni oblik ljudskog tijela — počiva na njegovom dubokom poznavanju anatomije, te su članovi Akademije težili da usavrše sopstvenu umjetnost kroz čvrste temelje u ovoj nauci.

Anatomske lekcije koje je organizovala Akademija bile su prve koje su nuđene umjetnicima u jednom institucionalnom okviru. Jedno poglavlje u dopunama statuta Akademije iz jula 1563. godine zahtijevalo je da se „jedna anatomija” (una Anathomia) — tj. seciranje ljudskog tijela — sprovede svake godine u bolnici Santa Marija Nuova, u korist mlađih članova. Iako je Akademija sponzorisala samo jedno seciranje godišnje, vjerovatno je da su ogoljeni i djelimično secirani leševi zadržavani duže nego što bi to medicinski stručnjaci preporučili, kako bi se što većem broju studenata omogućilo da iskoriste ovu priliku. Prema standardnoj medicinskoj i univerzitetskoj praksi, pravilno seciranje odvijalo se u četiri faze, koje su prvo obuhvatale trbušnu i grudnu duplju, zatim glavu i konačno udove; svaka faza trajala je jedan dan, a ponekad i veći dio naredne noći, da bi se izbjeglo prekomjerno raspadanje tijela. Akademija je, međutim, vjerovatno odustajala od ovog ubrzanog četvorofaznog postupka; unutrašnji organi (od primarne važnosti za ljekare i dijagnostičke svrhe) nisu bili od značaja za umjetnike, što je činilo prve dvije faze nepotrebnim. S druge strane, koštani i mišićni sistem, (koji su, zajedno sa nervima, smatrani odgovornim za pokretljivost tijela) morali su se temeljno proučavati i pažljivo crtati, što je zahtijevalo vrijeme; u pisanim izvještajima o umjetničkim seciranjima često se pominju napredni stadijumi raspadanja seciranih tijela. Akademija je birala zimsku sezonu za seciranja da bi obezbjedila najbolje moguće uslove za očuvanje tijela, u skladu sa potrebama svojih članova.

Dogovori Akademije u vezi sa anatomijom (jedno seciranje godišnje) bili su skromni, a broj prisutnih članova ograničavao je individualno učešće, što su umjetnici izuzetno cijenili. Ipak, nije bila namjera Akademije — niti je to bilo u okviru njenih mogućnosti — da obezbjedi tijela i prostorije za beskonačna seciranja svim svojim članovima. Njena namjera je, naprotiv, bila da naglasi proučavanje anatomije kao suštinskog dijela solidne teorije i dobre prakse u umjetnostima „disegna”; time što je sprovodila jedno godišnje seciranje, omogućavala je umjetnicima u ranoj dobi da steknu osnovno razumijevanje unutrašnje građe ljudskog tijela — znanje koje inače možda ne bi imali prilike da steknu. Pored godišnjeg seciranja, Akademija je u jednoj od svojih prostorija držala ljudske skelete u svrhu proučavanja. Crteži povezani sa krugom Akademije prikazuju kako su ti skeleti korišćeni. Uz pomoć dovitljivog sistema užadi i kotura, skelet je mogao biti obješen i postavljen u različite poze; umjetnici su ga tako crtali kako bi vizuelizovali strukturne mehanizme uključene u pokret i kretanje.

Nepouzdanost ponude neposrednog iskustva seciranja svim članovima Akademije — među kojima su se krajem šesnaestog vijeka nalazili i diletanti zainteresovani za širenje svog opšteg obrazovanja — nije obeshrabrila umjetnike odlučne da promovišu dublje razumijevanje ljudske anatomije na široj osnovi. Nužda je zaista bila majka pronalaska i dovela je do fenomena tipičnog za akademsko okruženje: stvaranja novih, ali izrazito praktičnih nastavnih pomagala (npr. scorticati — ogoljeni modeli, kao i slojeviti dijagrami muškog i ženskog tijela izrađeni u miješanih materijala), kao i pripreme anatomskih tekstova na italijanskom umjesto latinskom jeziku prilagođenih interesima umjetnika, kako profesionalaca tako i amatera. Na primjer, od četrnaest knjiga koliko je izvorno planirano, objavljena je samo prva knjiga traktata Vinčenca Dantija o „disegnu” (iz 1567), koji je u osnovi bio inspirisan Albertijem, dok znamo da je osam od preostalih trinaest knjiga bilo posvećeno anatomiji. Značajan je i sam naslov tog djela: Traktat o savršenim proporcijama..., koji pokazuje da mu je u središtu pažnje bilo savršenstvo proporcija ljudskog tijela, to jest, matematički odnosi između njegovih dijelova. On eksplicitno govori o „intelektualnoj mjeri” (misura intellettuale); dakle, ti odnosi nisu se mogli mjeriti instrumentima, već jedino razabrati okom istreniranog uma umjetnika.

Ovdje prvi principi umjetničke teorije — matematika — na kritičan način ulaze u vezu sa anatomijom i crtanjem po modelu. Matematikom se trenirao umjetnikov um i oko da uoči odnose koji strukturišu prirodni svijet i sve njegove sastavne dijelove; čovjek je bio dio tog svijeta. Da bi se razaznali matematički odnosi dijelova tijela, najprije se učila matematika, zatim detaljno anatomija, a potom se prelazilo na crtanje po živom modelu. Time se umjetniku omogućavalo da prepozna i stvori idealne ljudske oblike, čija je ljepota bila rezultat harmoničnih proporcija. Kao i njegov brat Ignacio, Vinčenco Danti bio je liberalni akademik posvećen obrazovnom programu, a njegovo djelo predstavlja jedan od najranijih pokušaja da se teorijski principi novonastale Akademije predstave u pisanom obliku. Sudeći prema sadržaju, možemo zaključiti koliko je pažljivo bio osmišljen kurikulum Akademije: kao postepeni program međusobno povezanih oblasti koji je na svakom koraku sjedinjavao teoriju i praksu.

Danti je u osam knjiga koje je napisao o anatomiji selektivno koristio već priznate anatomske tekstove poput Galenovih, ali i one modernijeg španskog autora Huana Valverdea, čije se djelo Istorija o sastavu ljudskog tijela (Historia de la composición del cuerpo humano, 1556) pojavilo na italijanskom 1560. godine. Ovo djelo je zasigurno bilo široko čitano među Dantijevim kolegama u Akademiji, što potvrđuju crteži iz ovog kruga koji kopiraju gravire iz Valverdevog italijanskog izdanja. Možda su umjetnici takođe čitali ili se pozivali i na latinski tekst Andreasa Vezalija O građi ljudskog tijela (De humani corporis fabrica, 1543), prvo moderno klasično djelo iz oblasti anatomije, koje je takođe sadržavalo ilustracije; u stvari, čuvene drvoreze u tom izdanju izradio je Flamanac Jan Stefan van Kalkar (Jan Stephan van Calkar), a upravo su oni poslužili kao osnova za sve kasnije gravire u Valverdevom djelu.

Slikar i akademik Alesandro Alori svakako je čitao i Vezalija i Valverdea; to je jasno iz njegovog sopstvenog rada o anatomiji. Kao i Danti, i otprilike u isto vrijeme (sredinom 1560-ih), Alori je započeo ambiciozan pisani projekat u ranoj istoriji Akademije, koji nikada nije dovršio. Ono malo što je Alori napisao ostalo je neobjavljeno, ali se sačuvalo u rukopisu. Naslov njegovog djela, Prva knjiga rasprava o pravilima disegna (Il primo libro de’ ragionamenti delle regole del disegno), ukazuje na to da je bilježio materijal koji se izlagao na akademskim predavanjima, što označava termin „ragionamenti”. Alorijev tekst je važan u ovom kontekstu jer takođe obrađuje anatomiju, čime dodatno potvrđuje koliko je ovaj predmet bio značajan u formalnom obrazovnom programu Akademije. Zanimljivo je i da se Alori u svojim studijama oslanjao na ljekara Alesandra Menkija (Alessandro Menchi). Menki, koji je bio nećak Benedeta Varkija (Benedetto Varchi; bliskog saradnika Akademije sve do njegove smrti 1567. godine), bio je prvi ljekar Akademije i pored svojih dužnosti u bratstvu, poput brige o članovima koji bi se razbolili, najvjerovatnije je bio uključen i u nastavu anatomije. U stvari, vrlo je vjerovatno da su Menki i njegovi nasljednici kao zvanični ljekari Akademije bili zaduženi za organizaciju, ako ne i za samo izvođenje godišnjeg seciranja u bolnici Santa Marija Nuova.

Još jedan anatomski traktat koji bi trebalo pomenuti u ovom kontekstu jeste djelo vajara, amaterskog astronoma, pronalazača i akademika Pjetra Frankavile, čuvenog učenika Đambolonje. Poput Dantija i Alorija, Frankavila je imao znatno lično iskustvo u seciranju i napisao je traktat o ljudskom tijelu pod naslovom Il microcosmo, koji je pratio sopstvenim ilustracijama. Prema Baldinučiju, tekst je bio sveobuhvatan i bavio se onim oblastima prirodne filozofije koje su se odnosile na fiziognomiju, različite tjelesne sokove (humore) i temperamente — teme koje su u nastavnom programu Akademije slijedile nakon anatomije i crtanja po modelu. Izgleda da je ovaj tekst bio dio trilogije; druga dva toma bavila su se geometrijom i kosmografijom, matematičkim naukama koje su činile prvi dio kurikuluma Akademije. Moguće je da je Frankavila (Francavilla) trilogiju zamislio kao zbirku predmeta koji su se predavali u okviru Akademije. U 17. vijeku ponio je sva tri toma sa sobom u Francusku s namjerom da ih objavi. Sam Baldinuči nije bio siguran da li su konačno ikada štampani.

Nakon anatomije, umjetnik bi se idealno okrenuo proučavanju ljudske figure po živom modelu. Prema Albertiju, iako se ljepota površina i ravni ljudskog tijela može uočiti u antičkoj skulpturi, najbolje se savladava direktno iz prirode. Ova ideja, zajedno s mnogim drugim Albertijevim principima, odjekuje i u teorijama umjetnosti u krugu Akademije.

Kasnorenesansni crteži firentinskih umjetnika iz različitih radionica, koji prikazuju iste modele (muške i ženske, djelimično obučene ili nage) u istim pozama, ali iz različitih uglova, ukazuju na njihovo učestvovanje u časovima crtanja po modelu u forumu koji je prevazilazio granice pojedinačnih radionica; Akademija je najverovatnije bila to mjesto.

Dodatni posredni dokazi sugerišu da su časovi crtanja po živom modelu bili uključeni u program Akademije još u šesnaestom vijeku. Na primjer, dokument iz 1590. godine bilježi kupovinu „dva okvira za prozore sa razapetim platnom” — platno se, možda, koristilo za zaštitu od hladnoće, ali sigurno i za ublažavanje naglih promjena svjetlosti u prostoriji, što je bila nužna mjera prilikom proučavanja i crtanja figura tokom dužeg vremenskog perioda, naročito u podnevnim satima.